مولد افکار خلاقانه و بنیادی

** تاکنون چقدر از تکنیک بارش مغزی برای حل یک مشکل استفاده کرده‌اید؟ اکثر افراد حداقل یک بار این شیوه را در طول زندگی خود امتحان کرده‌اند، حتی اگر شناختی نسبت به آن نداشته‌اند.**

در چند سال اخیر، بسیاری از افراد، سازمان‌ها و متخصصان آموزش و پرورش از تکنیک بارش مغزی جهت تولید ایده‌ها و راه‌حل‌های خلاقانه و یا یافتن راه‌حلی برای مشکلات خود کمک گرفته‌اند. با وجود این، برای کسب نتایج مطلوب از این تکنیک ضروری است به درستی و با دقت اجرا شود.

بارش مغزی ترکیب یک شیوه غیررسمی و سرگرم‌کننده جهت حل مشکل، با تفکر جانبی است. این تکنیک افراد را تشویق می‌کند تا تمام افکار و ایده‌های خود را مطرح کنند، حتی اگر این ایده‌ها در ابتدا کمی عجیب و حتی غیرمنطقی به نظر برسند. بعضی از این ایده‌ها قادرند به خودی خود، تبدیل به راه‌حلی بدیع و خلاقانه برای مشکلات پیش رو باشند، درحالی‌که بعضی دیگر می‌توانند جرقه‌ای برای تولید ایده‌های تازه‌تر گردند. این تکنیک با تشویق افراد به دور شدن از مسیر عادی تفکر، کمک می‌کند تا آن‌ها به راه‌حل‌ها و پاسخ‌های بی‌نظیری دست یابند.

بنابراین در طول فرایند بارش مغزی ضروریست، فرد یا افراد گروه از تأیید یا نقد ایده‌ها اجتناب کنند. در حقیقت شما سعی می‌کنید تمام ایده‌ها را در نظر بگیرید و حتی غیرممکن‌ترین نظرات را نیز یادداشت کنید. قضاوت و ارزیابی در این مرحله مانع از تولید راه حل شده و خلاقیت را محدود می‌کند.

در پایان فرایند، ایده‌ها ارزیابی‌شده، راه‌حل‌های امکان‌پذیر انتخاب و از شیوه‌های مرسوم حل مسئله استفاده می‌شود.

روش‌های مرسوم حل مسئله در گروه‌ها و سازمان‌ها، اغلب با رفتارهای غیرمفید گروهی مختل می‌شوند؛ و از آنجایی که اصرار دارند تا با یک فرایند ساختار یافته و تحلیلی حل مسئله انجام شود، نهایتاً منجر به ایجاد محدودیت و بیان ایده‌های غیر خلاقانه می‌گردد.

در مقابل، فن بارش مغزی محیطی آزاد و امن فراهم می‌کند تا همگان مجاب شوند مشارکت کنند. دور از ذهن‌ترین ایده‌ها مجازند مطرح شوند و تمام شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند تا نظرات خود را بیان کنند. این فرایند موجب می‌شود تا یک جریان سرشار از راه‌حل‌های خلاقانه رشد کند.

از طرف دیگر بارش مغزی به شما کمک می‌کند، سهم بیشتری از هم فکری برای یافتن راه حل داشته باشید- واضح است که این موضوع موجب می‌شود تا اعضا مشارکت بیشتری در پیگیری حل مسئله داشته باشند، به خصوص اگر خودشان در گسترش آن نقش داشته‌اند. علاوه بر این بارش مغزی، فرایند سرگرم‌کننده و مفرحی است و کمک می‌کند ارتباط میان اعضا در یک محیط مثبت و صمیمانه‌تر شود.

بارش مغزی زمانی بیش‌ترین بهره‌وری را خواهد داشت که با فکر باز و عدم قضاوت انجام شود. چنانچه در فضایی غیر از این باشد، افراد از بیان نظرات خود خودداری می‌کنند، تعداد و کیفیت ایده‌ها کاهش می‌یابد و در نهایت همگان دلسرد می‌شوند.

با وجودی که بارش مغزی گروهی، اغلب تأثیر بیشتری در تولید ایده‌های بدیع و خلاقانه در مقایسه با گروه‌های معمولی دارد، مطالعات متعدد نشان می‌دهد که بارش مغزی انفرادی نتایج بیشتر و اغلب بهتری در مقایسه با نوع گروهی آن دارد.

این موضوع می‌تواند ناشی از آن باشد که اعضای گروه همیشه متعهد به پیروی از قوانین بارش مغزی نیستند و رفتارهای غیر سازنده مانع از انجام درست تکنیک می‌شود. از طرف دیگر افراد گاهی آن چنان غرق در ایده‌های دیگران می‌شوند که ایده‌های خلاقانه خود را فراموش می‌کنند (به این فرایند مسدود کردن میگویند).

وقتی به صورت انفرادی بارش مغزی انجام می‌دهید، دیگر لزومی ندارد نگران قضاوت دیگران نسبت به نظرات خود باشید و احساس رهایی و خلاقیت بیشتری خواهید داشت. برای مثال، شاید نظری که در گروه برای بیان آن تعلل می‌کنید، در خلوت خود می‌تواند یک راه حل فوق‌العاده باشد.

با این وجود، اجرای تکنیک به تنهایی یک ضعف دارد و آن اینکه، مانع می‌شود از تجربیات گسترده‌ی اعضای گروه نیز بهره ببرید.

نکته: برای گرفتن بهترین نتیجه در فرایند بارش مغزی انفرادی، محیطی آرام برای نشستن و فکر کردن پیدا کنید. عواملی که باعث می‌شوند حواستان پرت شود را به حداقل برسانید تا توجهتان صرفاً به مشکل پیش رو باشد.

در این حالت شما می‌توانید از مزایای تجربه و خلاقیت تمام اعضای گروه بهره ببرید. زمانی که یکی از اعضا ایده جدیدی در ذهن ندارد، خلاقیت و تجربه دیگر اعضا می‌تواند ایده‌های جدیدی بیافریند. شما در حالت گروهی می‌توانید، ایده‌های عمیق تر و ناب تری را گسترش دهید تا حالت انفرادی.

یک مزیت دیگر بارش مغزی گروهی این است که کمک می‌کند همگان احساس کنند در یافتن یک راه حل مشارکت دارند؛ همچنین به افراد یادآوری می‌کند که دیگران هم ایده‌های خلاقانه‌ای برای ارائه دارند. از طرف دیگر این کار مفرح و احساس همبستگی را میان اعضا تقویت می‌کند.

بارش مغزی گروهی می‌تواند یک خطر را به همراه داشته باشد و آن اینکه پیشنهادهای غیرعادی ممکن است در نگاه اول فاقد ارزش به نظر آید؛ اما شما باید با ظرافت جلسه را مدیریت کرده و مانع سرکوب ایده‌ها و پیشنهادهای بدیع شوید.

تا جایی که امکان دارد، بهتر است اعضا از طیف‌های گسترده فکری و انضباطی انتخاب شوند. داشتن تجربیات متنوع در یک گروه، ایده‌های نو را بیشتر پرورش می‌دهد. با وجود این سعی کنید گروه بزرگی تشکیل ندهید؛ مانند سایر کارگروه‌ها بهتر است تعداد اعضا بین 5 تا 7 نفر در نظر گرفته شوند.

شما قادر خواهید بود با همراهی دیگر اعضا (بارش مغزی گروهی) و مدیریت جلسه با رعایت «قوانین» زیر، بهترین نتیجه را کسب کنید. با انجام این کار شما پیوسته می‌توانید تمرکز خود و اعضای گروه را متوجه مشکل کنید، تعداد ایده‌ها را به حداکثر برسانید و احساس بی‌نظیر همبستگی گروهی را بین اعضا تجربه کنید.

جهت اجرای درست فن بارش مغزی گروهی، لطفاً این چارچوب‌ها را رعایت کنید.

• قدم اول: آماده کردن گروه

ابتدا یک فضای مناسب و آرام را برای جلسه در نظر بگیرید. اطمینان یابید که اتاق، امکانات کامل مورد نیاز را برای شروع جلسه دارد.

چه میزان گروه شما به اطلاعات یا آمادگی نیاز دارد تا فرایند بارش مغزی اتفاق بیفتد؟

به یاد داشته باشید که یک آمادگی اولیه در رابطه با مسئله مورد نظر ضروری است؛ اما اطلاعات خیلی زیاد ممکن است مانع فرایند بارش مغزی شود.

اعضای خود را مشخص کنید. یک گروه که اعضای آن دارای افکار مشابه هستند، کمتر از یک گروه متنوع می‌تواند بهره‌وری داشته باشد؛ بنابراین سعی کنید از اعضایی با طرز فکرهای مختلف استفاده کنید.

هنگامی که اعضا جمع شدند، از شخصی تقاضا کنید تا ایده‌ها و پیشنهادها را ثبت کند. این شخص بهتر است از اعضای گروه نباشد زیرا هم ارائه پیشنهاد و هم ثبت آن کار آسانی نیست. ایده‌های گروه را جایی بنویسید تا برای همه قابل مشاهده باشد، مثل تخته، فلیپ چارت یا استفاده از پروژکتور.

اگر اعضا با یکدیگر آشنا نیستند، بهتر است با یک خوشامدگویی و معرفی اعضای گروه، جلسه آغاز شود.

• قدم دوم: بیان مشکل

به صورت شفاف و مشخص، مشکل یا موضوع مورد نظر را توضیح دهید. برای اعضا روشن کنید که هدف گروه بیان پیشنهادها و ایده‌ها به صورت آزاد و انبوه است.

 زمان کافی در نظر بگیرید تا اعضا هرچه قدر که می‌توانند ایده‌های خود را یادداشت کنند. سپس از آنان بخواهید تا پیشنهادهای خود را به اشتراک بگذارند به طوری که همگان فرصت کافی برای مشارکت داشته باشند.

• قدم سوم: جهت دادن به بحث

هنگامی که تمام اعضا ایده‌های خود را بیان کردند، بحث را در جهت ایده‌های افراد هدایت کنید و از آن‌ها استفاده کنید تا ایده‌های جدیدی مطرح شود. پروراندن ایده‌های جدید با استفاده از‌ پیشنهادهای ابتدایی، مهم‌ترین بخش بارش مغزی است.

حتی کم حرف‌ترین اعضا را تشویق کنید تا مشارکت کنند و ایده‌ها را توسعه دهند؛ و در مقابل، مانع نقد یا زیر سؤال بردن ایده‌ها شوید.

به عنوان تسهیل گر گروه، شما نیز باید نظرات خود را مطرح کنید اما بیشتر وقت و انرژی خود را صرف حمایت و هدایت گروه کنید. کوتاه سخن بگویید و در صورت منحرف شدن بحث، آن را هدایت کنید.

اگرچه شما گفت‌وگو را هدایت می‌کنید، فراموش نکنید که فضا به گونه‌ای باشد تا بارش مغزی برای اعضا حالتی سرگرم‌کننده و مفرح داشته باشد. بیان ایده‌های خلاق را تحسین کنید و تشویقشان کنید تا هر ایده‌ای که به ذهنشان می‌رسد آزادانه بیان کنند؛ فارغ از امکان‌پذیر بودن یا نبودن آن ایده.

انرژی خود را محدود به دنبال کردن تنها یک خط فکری نکنید، بلکه اطمینان یابید که تعداد زیادی نظرات متنوع ارائه شود. اگر اعضا برای کشف ایده‌های جدید به فرصت احتیاج داشتند، به آن‌ها آزادانه اجازه دهید تا راحت باشند.

همچنین اگر احساس کردید جلسه طولانی یا خسته‌کننده شده، زمان‌های استراحت در نظر بگیرید تا امکان تمرکز دوباره فراهم آید.

• قدم آخر: اقدام کردن

پس از انجام بارش مغزی انفرادی یا گروهی، شما با تعداد زیادی ایده‌ی ارزشمند روبرو هستید. اگرچه انتخاب کردن بهترین گزینه میان این همه راه حل کار آسانی نیست اما تجزیه و تحلیل این ایده‌ها قدم بعدی خواهد بود.