نظارت بر رشد و پیشرفت کودکان خردسال، روشی است مفید و حیاتی برای شناسایی مشکلات و آغاز درمان آن‌ها در زمانی که بیش‌ترین اثربخشی را دارد و آن سال‌های اولیه زندگی کودک است که در آن مغز و بدن به سرعت در حال رشد است.

از آنجا که ناهنجاری‌های رشدی می‌توانند مخفی بمانند و حتی در کودکانی که به نظر می‌آید رشد طبیعی دارند نیز وجود داشته باشد، این مشکلات در بیشتر کودکان تا سال‌های اولیه مدرسه شناسایی نمی‌شود، مگر زمانی که شاید برای اصلاح بسیار دیر شده باشد. حتی متخصصین کودکان نیز نمی‌توانند 70% از عقب‌افتادگی‌ها را بر اساس قضاوت پزشکی خود به تنهایی شناسایی کنند.

آمار زیر می‌تواند اهمیت شناسایی مشکلات تحولی در کودکان زیر 5 سال را بهتر نشان دهد:

تخمین زده می‌شود که یک کودک از هر 6 کودک از عقب‌افتادگی‌های رشدی، اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری، اجتماعی و عاطفی رنج می‌برد.

تنها مشکلات 20 تا 30 درصد از این کودکان پیش از شروع مدرسه شناسایی می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهد که کودکانی که در سنین پایین تحت درمان قرارگرفته‌اند، شانس بیشتری در تکمیل تحصیلات، پیدا کردن شغل و توانایی زندگی مستقل دارند و کمتر در معرض انحراف، مواد مخدر و خشونت قرار می‌گیرند.

مطالعات نشان می‌دهد که با استفاده از ابزارهای غربالگری مشکلات تحولی، می‌توان 70 تا 80 درصد از کودکان دچار این مشکلات را شناسایی و درمان کرد.

ویرایش سوم آزمون پایش سلامت رشدی کودکان (از دو ماهگی تا پنج سالگی) معتبرترین، دقیق‌ترین و قابل‌اعتمادترین ابزار در دنیا برای پایش رشد کودکان و شناسایی مشکلات آن‌ها به شمار می‌رود. اعتبار این آزمون به طور فراگیر مورد بررسی قرار گرفته است و مطالعات انجام‌شده بر روی 18000 نمونه نشان‌دهنده تطابق و دقت بسیار بالای این آزمون است.

این آزمون به گونه‌ای طراحی‌شده که قادر است 5 ‏حیطه تکاملی را ارزیابی کند:

1 ‏. حیطه برقراری ارتباط: مثل آغون کردن، صدا درآوردن از دهان، ‏گوش کردن و درک معنی گفته‌ها.

2 ‏. حیطه حرکات درشت: یعنی حرکات تنه، بازوان و پاها

3 ‏. حیطه حرکات ظریف: که مربوط به حرکات ظریف دست و انگشتان می‌شود.

4 ‏. حیطه فردی -اجتماعی: که بر بازی‌های فردی، کارهای اجتماعی مثل بازی در جمع، بازی با اسباب‌بازی و ... تمرکز دارد.

5. حیطه حل مشکل: که شامل یادگیری و بازی با اسباب‌بازی‌ها است.

‏علاوه بر این، هر یک از سؤالات پرسشنامه‌ها واجد چند ویژگی هستند:

1- ‏شاخص تکاملی مهمی را مورد سؤال قرار می‌دهند.

 2- رفتار مناسب کودکان آن گروه سنی با ضریب تحولی 75 تا 100 (ضریب تحولی متوسط) را مطرح کرده و در مورد کودک سؤال می‌نمایند.

3- ‏در طرح هر سؤال سعی شده درک سؤال و امکان مشاهده رفتار مورد نظر در کودک برای والدین راحت باشد.

4- ‏در طراحی متن از کلماتی استفاده‌شده که افرادی با سطح سواد پنجم ابتدایی نیز بتوانند متوجه معنی آن شوند. هر کجا که لازم بوده توضیحات کافی داده‌شده تا والدین سؤالات را بهتر درک کنند (این ‏ویژگی در ترجمه سؤالات نیز رعایت شده است).

5- در هر کجا ممکن بوده در کنار هر سؤال تصویر کوچکی هم اضافه‌شده تا مفهوم سؤال را روشن‌تر نماید.

6- ‏در جاهایی که لازم و امکان‌پذیر بوده مثال‌هایی از رفتار مورد نظر در سؤال گنجانده شده است.

پدر و مادر گرامی، اکنون که امکان ارزیابی کودک شما با این آزمون مهم فراهم شده است، برای پاسخ دادن به سؤالات پرسشنامه (ASQ) به چند نکته مهم زیر توجه فرمایید:

1. پرسشنامه طوری طراحی شده است که کودک ممکن است نتواند تمام فعالیت‌های مورد اشاره در آن را انجام دهد. از این موضوع متعجب یا ناراحت نشوید.
2. سؤالات برای هر سن در 5 بخش اصلی طراحی‌شده‌اند:

• بخش برقراری ارتباط که عمدتاً مربوط به سخن گفتن و شنوایی است.
• بخش حرکات درشت که عمدتاً مربوط به حرکات پاها و بازوها است.
• بخش حرکات ظریف که عمدتاً مربوط به حرکات دست‌ها و انگشتان است.
• بخش حل مسیله که عمدتاً مربوط به درک مفاهیم است.
• بخش شخصی- اجتماعی که عمدتاً مربوط به رفتارهای فردی و رفتارهای اجتماعی کودک است.
• بخش کلی هم در پایان 5 بخش اصلی وجود دارد که سؤالات آن عمومی هستند.

3. در مورد پاسخ هر کدام از سؤالات اگر شک دارید، حتماً باید فعالیت مورد اشاره در آن سؤال را با کودک خود امتحان کنید و سپس به سؤال پاسخ دهید.
4. در 5 بخش اصلی، هر سؤال سه پاسخ «بلی»، «گاهی» و «هنوز نه» دارد. لطفاً گزینه خود را با دقت انتخاب کنید. برای بعضی سؤالات لازم است که توضیح کوتاهی نیز در پاسخ به آن‌ها نوشته شود.

پاسخ «بلی» به معنی این است که کودک در حال حاضر قادر است فعالیت مورد نظر را انجام دهد.

پاسخ «گاهی» به معنی این است که کودک به تازگی شروع به انجام فعالیت مورد نظر کرده است.

پاسخ «هنوز نه» به معنی این است که کودک هنوز شروع به فعالیت مورد نظر نکرده است.

5. توجه داشته باشید گاهی پیش می‌آید که کودک فعالیت مورد نظر را قبلاً انجام می‌داده است ولی حالا به دلیل اینکه فعالیت پیشرفته‌تری را یاد گرفته، دیگر آن فعالیت قبلی را انجام نمی‌دهد یا بندرت انجام می‌دهد. مثلاً اگر سؤال شده است «آیا کودک چهار دست و پا می رود؟»، اگر کودک شما قبلاً چهار دست و پا می‌رفته ولی حالا راه می‌رود، در این صورت باز هم باید پاسخ «بلی» را علامت بزنید.
6. پاسخ به سؤالات پرسشنامه را به یک بازی خانوادگی تبدیل نمایید تا هم شما و هم کودکتان از آن لذت ببرید. بهتر است کودک هنگام تکمیل پرسشنامه آماده بازی باشد.
7. لطفاً تاریخ پایش بعدی را (2، 3 یا 6 ماه بعد) فراموش نکنید.
8. پیش از پاسخ دادن مطمین شوید که هر فعالیت را در مورد فرزندتان مشاهده یا تجربه کرده‌اید.
9. قابل‌توجه والدینی که کودکان 14 تا 30 ماهه دارند: در این سن وقتی از کودک می‌خواهید تا کاری را انجام دهد، ممکن است وی همکاری نکند. شاید لازم باشد که شما فعالیت‌های مورد نظر را بیش از یک بار امتحان کنید. پس این فعالیت را زمانی امتحان کنید که کودک همکاری می‌کند. اگر کودک توانایی انجام فعالیتی را دارد ولی از انجام آن امتناع می‌کند، گزینه «بله» را برای آن فعالیت انتخاب کنید.
10. در صورت بروز هر گونه مشکل و یا ابهام در پاسخ دادن به سؤالات پرسشنامه با کارشناسان e-ravan تماس بگیرید.

تمامی متخصصین حوزه سلامت بر این موضوع اتفاق نظر دارند که دوران شیرخواری و ابتدای کودکی نقش تعیین‌کننده‌ای بر تکامل دوره‌های بعدی کودک دارد. شیرخواران و کودکانی که دارای مشکلات جسمانی یا محیطی هستند، برای آنکه رشد مطلوب و مناسبی داشته باشند، نیازمند مراقبت و توجه ویژه‌ای هستند. این کودکان نسبت به سایر اطفال بیشتر در خطر ابتلا به اختلالات تکاملی هستند و همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز بروز انواع و درجات مختلفی از معلولیت‌های حرکتی، ذهنی، گفتاری، شنوایی و بینایی در آن‌ها گردد.

خبر خوب آنکه شما والدین محترم می‌توانید با یک برنامه غربالگری مناسب روند تکاملی غیرطبیعی احتمالی کودک خود را سریع‌تر تشخیص داده تا با مداخله به موقع در جهت اصلاح یا کاهش مشکلات فرزندتان گام بردارید و نهایتاً از بروز مشکلات جدی تر پیشگیری کنید.

آزمون پایش سلامت رشدی کودکان که اکنون در دسترس شماست، از معتبرترین آزمون‌های ارزیابی رشد هوشی– حرکتی کودکان بوده که سالانه برای چندین هزار کودک در سراسر جهان اجرا می‌گردد. این آزمون پایش به والدین کمک خواهد کرد تا توانمندی فرزندان خود را از 2 ماهگی تا 60 ماهگی در حوزه‌های مهمی چون: 1- برقراری ارتباط 2- حرکت درشت 3- حرکت ریز 4- حل مسیله 5 - فردی، اجتماعی اندازه‌گیری کرده و در صورت مشاهده وضعیت نامطلوب، راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایند و در دوران طلایی عمر کودک (تولد تا 5 سالگی) سعی در بهبود وضعیت کودک خود داشته باشند. تکمیل آزمون توسط والدین، کمک می‌کند تا هیچ واسطه‌ای بین حقیقتی که پدر و مادر در رفتارهای روزانه کودک خود مشاهده می‌کنند و پاسخ‌های آزمون پایش تحول وجود نداشته باشد. این موضوع به دریافت پاسخ و نتیجه معتبر کمک شایانی می‌کند.

آزمون پایش رشد شامل 20 پرسشنامه برای 20 گروه سنی (4،2، 6، 8، 10، 12، 14، 16، 18، 20، 22، 24، 27، 30، 33، 36، 42، 48، 54 و 60 ماهگی) است. هر پرسشنامه حاوی 30 سؤال است که به زبان ساده در مورد تکامل کودک نوشته‌شده و در آن سؤالات به ترتیب از فعالیت‌های آسان تر به فعالیت‌های سخت تر مرتب شده است. چنانچه فرزند شما در بازه سنی 2 تا 60 ماهگی است، می‌توانید این آزمون را به کار ببرید.